บทที่ 1: เกริ่นนำ
เกริ่นนำเรื่องราวของบิตคอยน์แบบกะทัดรัด
บิตคอยน์ (Bitcoin) เป็นชุดแนวคิดและเทคโนโลยีที่เข้ามาผสมผสานรวมกันจนได้กลายเป็นระบบเงินสดอิเล็กทรอนิกส์ หน่วยเงินที่เรียกว่าบิตคอยน์นั้นใช้เพื่อเก็บและส่งต่อมูลค่าให้กับผู้ใช้คนอื่น ๆ ในระบบ ผู้ใช้ทั้งหมดในระบบทำการสื่อสารกันบนโปรโตคอลของบิตคอยน์ โดยผู้ใช้ส่วนใหญ่ก็เข้าถึงกันผ่านอินเตอร์เน็ต แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าระบบนี้ไม่สามารถใช้เครือข่ายการสื่อสารรูปแบบอื่นได้ ซอฟต์แวร์ของโปรโตคอลนี้เป็นโอเพนซอร์สและสามารถรันได้บนอุปกรณ์คอมพิวเตอร์หลายประเภท เช่น แล็ปท็อปและสมาร์ตโฟน และสิ่งนี้เองที่ทำให้เทคโนโลยีนี้สามารถเข้าถึงได้ง่าย
ผู้ใช้งานสามารถส่งบิตคอยน์ให้กันผ่านเครือข่ายของบิตคอยน์เพื่อทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น ซื้อขายแลกเปลี่ยนสินค้าและบริการ หรือใช้เพื่อแลกเปลี่ยนเป็นสกุลเงินต่าง ๆ ซึ่งถือว่าเหมาะสมเป็นอย่างมากสำหรับการใช้งานบนอินเทอร์เน็ต เพราะมีทั้งความรวดเร็ว ความปลอดภัย และปราศจากข้อจำกัดเรื่องพรมแดน
ซึ่งบิตคอยน์นั้นแตกต่างจากสกุลเงินโดยทั่วไป เนื่องจากเป็นระบบเงินอิเล็กทรอนิกส์ จึงไม่มีเหรียญหรือธนบัตรจริง ๆ ให้ได้จับต้อง แต่คำว่า “เหรียญ” ที่มักใช้กันในสังคมของบิตคอยน์จะหมายถึงในธุรกรรมที่ผู้ใช้รายหนึ่งโอนมูลค่าไปยังผู้ใช้อีกรายหนึ่ง ผู้ใช้งานบิตคอยน์จะควบคุมไพรเวตคีย์ (Private Key) ที่ใช้พิสูจน์ความเป็นเจ้าของในบิตคอยน์นั้น ๆ ในเครือข่าย และด้วยคีย์นี้เองทำให้พวกเขาสามารถเซ็นชื่อในธุรกรรมเพื่อปลดล็อกมูลค่าและทำการส่งมันต่อไปยังผู้รับอีกรายหนึ่ง ซึ่งมักจะถูกเก็บอยู่ในกระเป๋าเงินดิจิทัล* หรือสมาร์ตโฟนของผู้ใช้งาน การครอบครองคีย์ที่สามารถเซ็นชื่อในธุรกรรมได้เป็นสิ่งเดียวที่จำเป็นในการใช้จ่ายในระบบของบิตคอยน์ และนั่นเป็นเหตุผลที่ทำให้ความสามารถในการควบคุมบิตคอยน์อยู่ในมือผู้ใช้แต่ละคน
เข้าใจว่าในบริบทนี้น่าจะหมายถึง Hot Wallet เพราะงั้นผมไม่ได้แนะนำให้เก็บคีย์ในคอมพิวเตอร์หรือมือถือนะครับ ส่วนถ้าคุณอยากทำก็เรื่องของคุณจ้า แนะนำเฉย ๆ อยากทำไรทำเลย
บิตคอยน์นั้นเป็นระบบแบบกระจายศูนย์และทำงานแบบเพียร์-ทู-เพียร์ (Peer-to-Peer) หรือเอาภาษาบ้าน ๆ ว่า เป็นระบบการทำงานแบบบุคคลสู่บุลคลโดยที่ไม่มีตัวกลางระหว่างการทำงาน ดังนั้นจึงไม่มีเซิร์ฟเวอร์กลางหรือจุดควบคุม บิตคอยน์นั้นถูกสร้างขึ้นโดยกระบวนการที่เรียกว่าการขุด ซึ่งเป็นการทำงานทางการคำนวณซ้ำ ๆ ที่อ้างอิงกับรายการธุรกรรมบิตคอยน์ล่าสุด (จริง ๆ ก็มี hash ของบล็อกก่อนหน้าด้วย) ซึ่งผู้ใช้งานบิตคอยน์ทุกคนสามารถที่จะขุดบิตคอยน์ได้โดยใช้อุปกรณ์คอมพิวเตอร์ของตนเพื่อช่วยรักษาความปลอดภัยในธุรกรรม โดยทุก ๆ 10 นาทีโดยเฉลี่ยนั้นจะมีนักขุดคนหนึ่งที่ได้ช่วยเพิ่มความปลอดภัยให้กับธุรกรรมในอดีต และจะได้รับรางวัลเป็นบิตคอยน์ใหม่และค่าธรรมเนียมจากธุรกรรมชุดล่าสุด ซึ่งกระบวนการนี้ทำให้การออกสกุลเงินและการชำระธุรกรรมไม่จำเป็นต้องมีธนาคารกลาง
โปรโตคอลของบิตคอยน์มีอัลกอรึทึมที่คอยควบคุมความยากง่ายในการการขุดให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม โดยความยากง่ายในการขุดจะถูกปรับตามระยะเวลาเฉลี่ยของการขุดในช่วงก่อนหน้านี้เพื่อให้การขุดนั้นมีโอกาสสำเร็จเฉลี่ยในทุก ๆ 10 นาทีไม่ว่ามีจำนวนผู้ขุดและกำลังประมวลผลเท่าใดก็ตาม และนอกจากนี้ โปรโตคอลของบิตคอยน์นั้นยังลดจำนวนของบิตคอยน์ที่นักขุดจะได้เป็นรางวัลลงเรื่อย ๆ ซึ่งจะทำให้บิตคอยน์ที่สร้างได้ในระบบนั้นมีไม่เกิน 21,000,000 บิตคอยน์ ซึ่งผลลัพธ์ที่ได้ก็คือ จำนวนบิตคอยน์ที่หมุนเวียนในระบบนั้นจะสามารถคาดเดาได้อย่างง่ายดาย ซึ่งบิตคอยน์ที่เหลืออยู่จะถูกเพิ่มเข้าไปในระบบด้วยจำนวนที่ลดลงครึ่งหนึ่งทุก ๆ 4 ปี และที่บล็อกประมาณ 1,411,200 ซึ่งคาดว่าจะเกิดประมาณปี 2035 จะมีบิตคอยน์เป็นจำนวน 99% ของที่สามารถเกิดขึ้นได้ในระบบ เนื่องจากอัตราการการผลิตของบิตคอยน์ที่น้อยลงเรื่อย ๆ ทำให้บิตคอยน์มีลักษณะของเงินฝืดในระยะยาว นอกจากนี้ยังไม่มีใครที่สามารถบังคับให้คุณรับบิตคอยน์ที่ถูกผลิตขึ้นมานอกเหนือจากชุดกฎที่คุณเลือกได้
เบื้องหลังต่าง ๆ ของโปรโตคอลบิตคอยน์ที่ทำให้มันเป็นเครือข่ายแบบบุคคลถึงบุคคลและการคำนวณแบบกระจายศูนย์นั้น ถูกสร้างขึ้นมาบนพื้นฐานของงานวิจัยในด้านการเข้ารหัสและระบบกระจายศูนย์มาเนิ่นนานหลายทศวรรษ โดยมีการรวมเอานวัตกรรมสำคัญ ๆ 4 อย่างนี้มารวมเข้าด้วยกัน* :
- เครือข่ายเพียร์ทูเพียร์ที่กระจายศูนย์ (ฺBitcoin protocol)
- บัญชีธุรกรรมสาธารณะ (Blockchain)
- ชุดของกฎในการตรวจสอบธุรกรรมอย่างอิสระและการออกสกุลเงิน (Consensus rules)
- กลไกในการหาข้อตกลงร่วมกันทั่วโลกเกี่ยวกับบล็อกเชนที่ถูกต้อง (Proof-of-Work algorithm)
ในมุมมองของนักพัฒนาอย่างนาย Andreas M. Antonopoulos และนาย David A. Harding (ไม่ใช่ผมจ้าา ถึงจะเห็นด้วยก็ตาม) พวกเขามองว่าบิตคอยน์นั้นคล้ายกับอินเทอร์เน็ตของเงิน เป็นเครือข่ายสำหรับการกระจายมูลค่าและการรักษาความเป็นเจ้าของสินทรัพย์ดิจิทัลผ่านการคำนวณแบบกระจายศูนย์ ซึ่งบิตคอยน์มีรายระเอียดเยอะกว่าที่พวกเขาเห็นในตอนแรกมาก ๆ
ในบทนี้เองจะเป็นการอธิบายแนวคิดและคำศัพท์หลัก ๆ รวมทั้งการติดตั้งซอฟแวร์ต่าง ๆ ที่จำเป็นในการทดลองใช้บิตคอยน์สำหรับทำธุรกรรมง่าย ๆ และสำหรับในบทถัดไป เราจะทำการดำดิ่งลงไปในเทคโนโลยีต่าง ๆ ที่ประกอบรวมกันเป็นบิตคอยน์ว่าทำไมมันถึงเป็นไปได้ และตรวจสอบการทำงานภายในของเครือข่ายและโปรโตคอลของมัน
ก่อนการมาถึงของบิตคอยน์
สกุลเงินดิจิทัลที่ใช้งานได้จริงในอดีตนั้นมักเกี่ยวข้องกับพัฒนาการในด้านการเข้ารหัส ซึ่งนั่นก็ไม่ได้แปลกอะไรหากเราพิจารณาถึงปัญหาพื้นฐานในการใช้ข้อมูลเพื่อแทนมูลค่าที่สามารถแลกเปลี่ยนเป็นสินค้าและบริการ โดยการที่เงินดิจิทัลจะถูกยอมรับได้นั้นมักจะต้องสามารถตอบคำถามทั้ง 3 ข้อนี้ได้เสียก่อน :
- ฉันจะเชื่อได้อย่างไรว่าเงินนั้นเป็นของจริงและไม่ใช่ของปลอม?
- ฉันจะเชื่อได้อย่างไรว่าเงินดิจิทัลจะทำซ้ำเพิ่มไม่ได้และสามารถใช้ได้เพียงครั้งเดียว?
- ฉันจะมั่นใจได้อย่างไรว่าไม่มีใครสามารถอ้างสิทธิ์ว่าเงินนี้เป็นของเขาไม่ใช่ของฉัน?
ผู้ที่ออกเงินกระดาษเองก็พยายามต่อสู้กับปัญหาการปลอมแปลงโดยการใช้เทคโนโลยีการพิมพ์ที่ซับซ้อนมากขึ้นเรื่อย ๆ และเงินกายภาพเองก็จัดการปัญหาการใช้ซ้ำได้ง่ายเพราะธนบัตรเดียวกันไม่สามารถอยู่ในสองที่พร้อมกันได้ แน่นอนล่ะว่าเงินทั่วไปก็ถูกเก็บและส่งแบบดิจิทัลเช่นกัน ในกรณีเหล่านี้ ปัญหาการปลอมแปลงและการใช้ซ้ำจะถูกจัดการโดยการเคลียร์ธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ทั้งหมดผ่านหน่วยงานกลางที่สามารถตรวจสอบสถานะของเงินได้ แต่สำหรับเงินดิจิทัลที่ไม่สามารถใช้หมึกพิเศษหรือแถบโฮโลแกรมได้ การเข้ารหัสจึงเป็นพื้นฐานสำคัญในการยืนยันความถูกต้องของการอ้างสิทธิ์ในมูลค่าของผู้ใช้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเซ็นชื่อดิจิทัลที่เข้ารหัสช่วยให้ผู้ใช้สามารถเซ็นชื่อในสินทรัพย์ดิจิทัลหรือธุรกรรมเพื่อยืนยันการเป็นเจ้าของสินทรัพย์นั้น ซึ่งสิ่งนี้เองยังสามารถใช้ในการแก้ปัญหาการใช้เงินซ้ำ (double-spending) ได้
ศาสตร์ของการเข้ารหัสนั้นเริ่มเป็นที่แพร่หลายในช่วงปลายของทศวรรษที่ 1980 นักวิจัยหลายคนเริ่มพยายามใช้การเข้ารหัสเพื่อสร้างสกุลเงินดิจิทัล โดยโครงการเงินดิจิทัลในยุคแรก ๆ นั้นมักจะออกเงินดิจิทัลที่มีการสนับสนุนโดยสกุลเงินของชาติหรือโลหะมีค่าอย่างเช่นทองคำ
ซึ่งแม้ว่าสกุลเงินดิจิทัลยุคแรกเหล่านี้จะทำงานได้ แต่ก็มีปัญหาที่การรวมศูนย์ของระบบ ซึ่งทำให้ระบบเป็นเป้าหมายที่ง่ายต่อการโจมตีโดยรัฐบาลและเหล่าแฮ็กเกอร์ สกุลเงินดิจิทัลยุคแรกใช้ศูนย์กลางในการชำระธุรกรรมทั้งหมดเช่นเดียวกับระบบธนาคารทั่วไป เป็นที่น่าเสียดายที่สกุลเงินดิจิทัลเหล่านี้ส่วนใหญ่ถูกหมายหัวโดยรัฐบาลและมักจะถูกฟ้องร้องจนล้มเหลว โดยบางส่วนล้มเหลวอย่างรวดเร็วเมื่อบริษัทผู้ก่อตั้งปิดตัวลงอย่างกะทันหัน การจะทำให้สกุลเงินดิจิทัลมีความแข็งแกร่งต่อต้านการแทรกแซงจากศัตรู ไม่ว่าจะเป็นรัฐบาลที่ถูกกฎหมายหรืออาชญากรรม เราจึงจำเป็นต้องมีสกุลเงินดิจิทัลที่กระจายศูนย์เพื่อป้องกันปัญหาดังกล่าว ซึ่งบิตคอยน์คือระบบแบบนั้น ระบบที่ถูกออกแบบให้กระจายศูนย์ และปราศจากอำนาจหรือจุดควบคุมกลางใด ๆ ที่สามารถถูกโจมตีหรือทำให้เสียหายได้
ประวัติของบิตคอยน์
บิตคอยน์ได้ปรากฏครั้งแรกในปี 2008 บนเอกสารที่มีชื่อว่า “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” ซึ่งถูกเขียนโดยบุคคลหรือกลุ่มคนนิรนามที่ใช้นามแฝงว่า ซาโตชิ นากาโมโตะ โดยได้มีการนำนวัตกรรมหลาย ๆ อย่างมารวมเข้าด้วยกัน ไม่ว่าจะเป็นลายเซ็นดิจิทัล และ Hashcash มาสร้างระบบเงินสดอิเล็กทรอนิกส์ที่กระจายศูนย์อย่างสมบูรณ์ ซึ่งไม่ต้องพึ่งพาหน่วยงานกลางในการออกสกุลเงินหรือการชำระและตรวจสอบธุรกรรม โดยนวัตกรรมสำคัญคือการใช้ระบบคำนวณแบบกระจายศูนย์ (Proof-of-Work) เพื่อทำสิ่งที่คล้าย ๆ กับการจับสลากทุก ๆ 10 นาที ทำให้เครือข่ายที่กระจายศูนย์สามารถมีฉันทามติในสถานะของธุรกรรมได้ และสิ่งนี้เองยังสามารถแก้ไขปัญหาการทำใช้เงินซ้ำซ้อน ซึ่งเป็นข้อบกพร่องของสกุลเงินดิจิทัลที่เคยต้องใช้หน่วยงานกลางในการตรวจสอบธุรกรรมทั้งหมดได้อีกด้วย
เครือข่ายของบิตคอยน์นั้นเริ่มต้นขึ้นในปี 2009 โดยอ้างอิงจากซอฟแวร์ที่เผยแพร่โดยซาโตชิ และได้ถูกปรับปรุงโดยโปรแกรมเมอร์คนอื่น ๆ อีกมากมายนับไม่ถ้วนตั้งแต่นั้นมา จำนวนและกำลังของอุปกรณ์ที่ใช้ประมวลผล Proof of Work algorithm (การขุด) เองนั้นก็เพิ่มขึ้นอย่างมหาศาล จนในปัจจุบันนี้พลังการคำนวณรวมกันของเครือข่ายนี้มีมากกว่าจำนวนการคำนวณของซูเปอร์คอมพิวเตอร์ชั้นนำของโลกทั้งหมดรวมกันเสียอีก ซึ่งสิ่งนี้เองได้ช่วยรักษาความปลอดภัยและความเสถียรของเครือข่ายของบิตคอยน์ได้เป็นอย่างดี
ซาโตชิ นากาโมโตะ ได้ทำการถอนตัวและหายตัวไปในเดือนเมษายนในปี 2011 และมอบหมายความรับผิดชอบในการพัฒนาโค้ดและเครือข่ายให้กับกลุ่มอาสาสมัครที่เติบโตขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งตัวตนของบุคคลหรือกลุ่มคนที่อยู่เบื้องหลังบิตคอยน์นั้นยังไม่เป็นที่รู้จัก แต่อย่างไรก็ตาม ไม่ว่าจะเป็นซาโตชิ นากาโมโตะ หรือใครหน้าไหนก็ตามก็ไม่สามารถควบคุมเครือข่ายของบิตคอยน์ได้ตามลำพัง เนื่องจากมันอยู่บนหลักการทางคณิตศาสตร์ที่โปร่งใส โค้ดโอเพนซอร์ส และฉันทามติจากผู้ที่เข้าร่วม โดยนวัตกรรมนี้ถือเป็นการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่และได้ก่อให้เกิดวิทยาการใหม่ในด้านการคำนวณแบบกระจายศูนย์ เศรษฐศาสตร์ และเศรษฐมิติ (Ecomometrics) อีกด้วย
การแก้ปัญหาในระบบคำนวณแบบกระจายศูนย์
นวัตกรรมของซาโตชิ นากาโมโตะยังเป็นการแก้ไขปัญหาที่มีประสิทธิภาพและแปลกใหม่สำหรับปัญหาในระบบคำนวณแบบกระจายศูนย์ที่เรียกว่า “Byzantine Generals’ Problem” ซึ่งปัญหานี้เกี่ยวข้องกับการพยายามทำให้ผู้เข้าร่วมหลายคนที่ไม่มีผู้นำสามารถตกลงกันในแผนการดำเนินการได้โดยการแลกเปลี่ยนข้อมูลในเครือข่ายที่ไม่น่าเชื่อถือและอาจถูกโจมตีได้ โดยการแก้ปัญหาของซาโตชินั้นได้ใช้แนวคิด Proof of Work เพื่อหาฉันทามติโดยไม่ต้องมีผู้ควบคุมที่น่าเชื่อถือ ถือเป็นความก้าวหน้าในด้านการคำนวณแบบกระจายศูนย์
เปิดประตูสู่บิตคอยน์
บิตคอยน์เป็นโปรโตคอลที่สามารถเข้าถึงได้ผ่านทางแอปพลิเคชันที่มีการรับรองโปรโตคอลนี้ Bitcoin wallet นั้นเป็นช่องทางหลักที่ผู้ใช้งานส่วนใหญ่เลือกใช้เพื่อเข้าถึงโปรโตคอลของบิตคอยน์ เช่นเดียวกันกับที่ผู้ใช้งานอินเตอร์เน็ตส่วนใหญ่ใช้เว็บเบราว์เซอร์เป็นช่องทางในการเข้าถึงโปรโตคอลอย่าง HTTP นั่นเอง Bitcoin wallet เองก็มีหลากหลายยี่ห้อเฉกเช่นเดียวกับเว็บบราวเซอร์ (เช่น chorme, safari, firefox ฯลฯ) โดย Bitcoin wallet แต่ละยี่ห้อเองก็มีความแตกต่างกันในด้านต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นในด้านคุณภาพ ประสิทธิภาพ ความปลอดภัย ความเป็นส่วนตัว และความน่าเชื่อถือ อีกทั้งยังมี Bitcoin wallet ที่ถูกสร้างขึ้นมาคู่กับโปรโตคอลของบิตคอยน์อย่าง “Bitcoin Core” ซึ่งมีการพัฒนาต่อมาจากเวอร์ชันที่เขียนโดยซาโตชิ
การเลือก Bitcoin wallet
Bitcoin wallet เป็นหนึ่งในประเภทของแอปพลิเคชันที่มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องมากที่สุดในระบบนิเวศของบิตคอยน์ และแน่นอนว่ามีการแข่งขันกันสูงที่สุดด้วย อาจมี Bitcoin wallet ใหม่ ๆ ที่กำลังพัฒนาอยู่ในขณะนี้ ในขณะที่ Bitcoin wallet เก่า ๆ บางตัวจากปีที่แล้วก็อาจไม่มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องอีกต่อไป Bitcoin wallet หลาย ๆ ตัวเน้นไปที่แพลตฟอร์มหรือการใช้งานเฉพาะ และบางตัวเหมาะสำหรับผู้เริ่มต้น ในขณะที่บางตัวเต็มไปด้วยฟีเจอร์สำหรับผู้ใช้ขั้นสูง การเลือก Bitcoin wallet นั้นจึงขึ้นอยู่กับความต้องการและระดับความเชี่ยวชาญของผู้ใช้ ดังนั้นการที่เราจะแนะนำยี่ห้อหรือ Bitcoin wallet เฉพาะจึงอาจจะไม่เกิดประโยชน์เท่าไหร่ แต่อย่างไรก็ตาม เราสามารถแบ่งประเภท Bitcoin wallet ได้ตามแพลตฟอร์มและการใช้งานได้ดังนี้
ประเภทของ Bitcoin wallet
- Desktop wallet: กระเป๋าเงินแบบเดสก์ท็อปเป็น Bitcoin wallet ประเภทแรกที่ถูกพัฒนาขึ้นและผู้ใช้ส่วนใหญ่มักจะเลือกใช้ Bitcoin wallet ประเภทนี้เพราะฟีเจอร์ของมัน เช่น ความเป็นอิสระในการใช้งาน และความสามารถในการควบคุมบิตคอยน์ในกระเป๋า แต่อย่างไรก็ตาม การใช้งานบนระบบปฏิบัติการทั่วไป อย่างเช่น Windows และ macOS อาจมีข้อเสียด้านความปลอดภัย เนื่องจากแพลตฟอร์มเหล่านี้มักไม่มีความปลอดภัยเพียงพอและอาจถูกตั้งค่ามาอย่างไม่เหมาะสม
- Mobile wallet: กระเป๋าเงินแบบมือถือเป็น Bitcoin wallet ประเภทที่พบเจอได้มากที่สุด โดยทำงานบนระบบปฏิบัติการสมาร์ตโฟน เช่น Apple iOS และ Android กระเป๋าเงินเหล่านี้มักเป็นตัวเลือกที่ดีสำหรับผู้ใช้ใหม่ เพราะออกแบบมาให้ใช้งานง่ายและสะดวก นอกจากนี้ยังมีกระเป๋าเงินมือถือที่มีฟีเจอร์ครบครันสำหรับผู้ใช้ที่มีความเชี่ยวชาญ แต่เพื่อหลีกเลี่ยงการดาวน์โหลดและจัดเก็บข้อมูลปริมาณมาก กระเป๋าเงินมือถือส่วนใหญ่จะดึงข้อมูลจากเซิร์ฟเวอร์ระยะไกล ซึ่งอาจลดความเป็นส่วนตัวของผู้ใช้เนื่องจากต้องเปิดเผยข้อมูลเกี่ยวกับ address และจำนวนบิตคอยน์ต่อบุคคลที่สาม
- Web wallet: กระเป๋าเงินแบบเว็บสามารถเข้าถึงได้ผ่านเว็บเบราว์เซอร์และเก็บกระเป๋าเงินของผู้ใช้ไว้บนเซิร์ฟเวอร์ที่บุคคลที่สามเป็นเจ้าของ คล้ายกับบริการอีเมลบนเว็บที่พึ่งพาเซิร์ฟเวอร์ของบุคคลที่สามโดยสมบูรณ์ โดยบางบริการใช้โค้ดฝั่งไคลเอนต์ที่ทำงานในเบราว์เซอร์ของผู้ใช้ และเพื่อให้ผู้ใช้สามารถควบคุมคีย์ของบิตคอยน์ได้เอง แต่การพึ่งพาเซิร์ฟเวอร์ยังคงส่งผลกระทบต่อความเป็นส่วนตัว อย่างไรก็ตาม บริการส่วนใหญ่จะควบคุมคีย์ของบิตคอยน์แทนผู้ใช้เพื่อแลกกับความสะดวกสบาย เราจึงไม่แนะนำให้เก็บบิตคอยน์จำนวนมากบนระบบของบุคคลที่สาม
- Hardware Signing Devices: อุปกรณ์สำหรับเซ็นดิจิทัลเป็นอุปกรณ์ที่สามารถจัดเก็บคีย์และเซ็นธุรกรรมโดยใช้ฮาร์ดแวร์และเฟิร์มแวร์เฉพาะทาง ซึ่งโดยทั่วไปแล้วจะเชื่อมต่อกับกระเป๋าเงินเดสก์ท็อป มือถือหรือเว็บผ่านสาย USB การสื่อสารระยะใกล้ (NFC) หรือกล้องที่รองรับ QR code แต่เนื่องจากการดำเนินการที่เกี่ยวข้องกับบิตคอยน์ทั้งหมดถูกจัดการบนฮาร์ดแวร์เฉพาะ อุปกรณ์เหล่านี้จึงปลอดภัยจากการโจมตีหลายรูปแบบ อย่างไรก็ตาม อุปกรณ์เซ็นดิจิทัลมักถูกเรียกว่า hardware wallet แต่ต้องใช้งานร่วมกับกระเป๋าเงินที่มีฟีเจอร์ครบครันเพื่อส่งและรับธุรกรรม ความปลอดภัยและความเป็นส่วนตัวที่ได้จากกระเป๋าเงินที่ใช้งานร่วมกันก็มีบทบาทสำคัญต่อความปลอดภัยและความเป็นส่วนตัวโดยรวมของผู้ใช้อุปกรณ์เซ็นดิจิทัล
ประเภทของการเชื่อมต่อกับโปรโตคอลของบิตคอยน์
- Full node : บิตคอยน์ฟูลโหนดเป็นโปรแกรมที่ตรวจสอบความถูกต้องของประวัติธุรกรรมทั้งหมดของบิตคอยน์ (ทุกธุรกรรมที่เคยเกิดขึ้นโดยผู้ใช้ทุกคน) และนอกจากนี้ บิตคอยน์ฟูลโหนดยังสามารถเลือกเก็บข้อมูลธุรกรรมที่ได้รับการตรวจสอบแล้วก่อนหน้าและให้บริการข้อมูลแก่โปรแกรมบิตคอยน์อื่น ๆ ได้ ไม่ว่าจะเป็นบนคอมพิวเตอร์เครื่องเดียวกันหรือเครื่องอื่น ๆ ผ่านอินเทอร์เน็ต แม้ว่าบิตคอยน์ฟูลโหนดจะใช้ทรัพยากรคอมพิวเตอร์ในปริมาณมาก (ประมาณเท่ากับการดูวิดีโอสตรีมมิ่ง 1 ชั่วโมงต่อวันสำหรับธุรกรรมบิตคอยน์ในแต่ละวัน) แต่บิตคอยน์ฟูลโหนดเองก็มอบความเป็นอิสระอย่างสมบูรณ์แก่ผู้ใช้
- Lightweight Client : lightweight client หรือที่เรียกกันอีกชื่อว่าไคลเอนต์การตรวจสอบการชำระเงินแบบง่าย (Simplified-Payment-Verification: SPV) ซึ่งจะเชื่อมต่อกับโหนดแบบเต็มหรือเซิร์ฟเวอร์ระยะไกลอื่น ๆ เพื่อรับและส่งข้อมูลธุรกรรมของบิตคอยน์แต่เก็บกระเป๋าเงินของผู้ใช้ไว้ในเครื่อง โดยสามารถตรวจสอบธุรกรรมที่ได้รับบางส่วนและสร้างธุรกรรมขาออกอย่างอิสระอีกด้วย
- ไคลเอนต์ API ของบุคคลที่สาม (Third-Party API Client) : เป็นโปรแกรมที่เชื่อมต่อกับระบบบิตคอยน์ผ่าน API ของบุคคลที่สาม แทนที่จะเชื่อมต่อกับเครือข่ายบิตคอยน์โดยตรง กระเป๋าเงินนี้อาจถูกจัดเก็บโดยผู้ใช้เองหรือบนเซิร์ฟเวอร์ของบุคคลที่สาม แต่ไคลเอนต์จะต้องไว้วางใจเซิร์ฟเวอร์ระยะไกลในการให้ข้อมูลที่ถูกต้องและปกป้องความเป็นส่วนตัวของตน
หมายเหตุ : บิตคอยน์เป็นเครือข่ายแบบเพียร์ทูเพียร์ (Peer-to-Peer หรือ P2P) โดยที่บิตคอยน์ฟูลโหนดทำหน้าที่เป็นเพียร์ในเครือข่าย เพียร์แต่ละตัวจะตรวจสอบความถูกต้องของธุรกรรมที่ยืนยันแล้วทุกธุรกรรมอย่างอิสระ และสามารถให้ข้อมูลที่เชื่อถือได้แก่ผู้ใช้ Lightweight Wallets และซอฟต์แวร์อื่น ๆ เองก็เป็นลูกข่ายที่ต้องพึ่งพาเพียร์หนึ่งหรือหลายตัวในการรับข้อมูลที่ถูกต้อง ไคลเอนต์สามารถตรวจสอบข้อมูลบางส่วนที่ได้รับเพิ่มเติมและเชื่อมต่อกับเพียร์หลายตัวเพื่อลดการพึ่งพาเพียร์ตัวเดียว แต่ในท้ายที่สุดความปลอดภัยของไคลเอนต์ยังคงขึ้นอยู่กับความน่าเชื่อถือของเพียร์ที่เชื่อมต่อด้วย
ใครควบคุมคีย์
อีกหนึ่งในประเด็นสำคัญที่ควรพิจารณาเพิ่มเติมคือใครเป็นผู้ควบคุมคีย์ (Private key) เนื่องจากเป็นสิ่งที่มีบทบาทสำคัญในการควบคุมการเข้าถึงบิตคอยน์ โดยคีย์เหล่านี้เองเปรียบเสมือน PIN ที่ยาวมาก ซึ่งหากคุณเป็นผู้ควบคุมคีย์ของคุณเองด้วยตัวเอง คุณก็เป็นผู้ควบคุมบิตคอยน์ของคุณด้วยเช่นกัน แต่หากไม่ใช่ ก็จะแปลว่ากุญแจเหล่านั้นจะถูกดูแลโดยบุคคลที่สาม ซึ่งจะเป็นผู้จัดการเงินของคุณในนามของคุณ
ซอฟแวร์ในการจัดการกุญแจนั้นถูกแบ่งออกเป็นสองประเภทหลัก ๆ คือ wallet ที่คุณจำเป็นต้องดูแลคีย์ของตัวเอง และบัญชีที่มีผู้ดูแล (Custodian Accounts) ซึ่งจะมีบุคคลที่สามเป็นผู้ควบคุมกุญแจแทนคุณ
Your keys, your coins.
Not your keys, not your coins
มาดูตัวอย่างเพื่อความเข้าใจที่มากขึ้นกันเถอะ
สมมุติว่าอลิซเป็นผู้ใช้งานที่ไม่ได้เชี่ยวชาญด้านเทคนิค และเพิ่งได้ยินเกี่ยวกับบิตคอยน์จากเพื่อนสนิทของเธอชื่อว่าโจระหว่างปาร์ตี้ โจกำลังอธิบายเกี่ยวกับบิตคอยน์อย่างกระตือรือร้นให้ทุกคนฟังและสาธิตวิธีการใช้งานต่าง ๆ ให้ดู อลิซเองก็เกิดความสนใจในบิตคอยน์หลังจากที่ได้ฟังโจอธิบาย จึงได้ถามโจว่าเธอจะเริ่มต้นใช้งานบิตคอยน์ได้อย่างไร โจจึงแนะนำให้อลิซดาวน์โหลด Mobile wallet ตัวโปรดของเขาเนื่องจากมันเหมาะสมกับมือใหม่ อลิซจึงดาวน์โหลดและติดตั้งแอปพลิเคชันกระเป๋าเงินที่โจแนะนำบนโทรศัพท์ของเธอ
เมื่ออลิซเปิดแอปพลิเคชันครั้งแรก เธอได้เลือกสร้างกระเป๋าใหม่ และเนื่องจากกระเป๋าที่เธอเลือกนั้นเป็นแบบที่ไม่ได้อยู่ภายใต้การควบคุมบุคคลที่สาม (Noncustodial Wallet) อลิซจึงเป็นผู้ควบคุมคีย์เพียงคนเดียว ซึ่งหมายความว่าเธอต้องรับผิดชอบในการสำรองข้อมูลด้วยตัวของเธอเอง และหากเธอทำคีย์สูญหายไป เธอจะไม่สามารถเข้าถึงบิตคอยน์ของเธอได้อีกไปตลอดกาล และเพื่อช่วยในเรื่องนี้ Bitcoin wallet ต่าง ๆ จึงมักจะสร้างรหัสการกู้คืน (Recovery Code) ให้ ซึ่งสามารถใช้ในการกู้คืน Bitcoin wallet อันนั้น ๆ ได้
Recovery Code (รหัสในการกู้คืน)
Bitcoin wallet แบบที่ไม่ได้อยู่ภายใต้การควบคุมของบุคคลที่สามนั้นส่วนใหญ่จะให้รหัสการกู้คืนแก่ผู้ใช้งานเพื่อสำรองข้อมูล และรหัสการกู้คืนนี้มักประกอบด้วยตัวเลข ตัวอักษร หรือคำที่ถูกเลือกแบบสุ่มโดยซอฟต์แวร์ และใช้เป็นพื้นฐานสำหรับการสร้าง Bitcoin wallet โดยแต่ละยี่ห้อก็อาจมีความแตกต่างกัน ตัวอย่างเช่น :
รหัสการกู้คืนมักเรียกว่า "mnemonic" หรือ "mnemonic phrase" หรือในภาษาไทยเรียกว่าวลีช่วยจำ ซึ่งบ่งบอกว่าคุณควรจดจำวลีนั้น แต่การจดวลีนี้ลงบนกระดาษใช้เวลาน้อยกว่าและมักจะเชื่อถือได้มากกว่าความจำของคนส่วนใหญ่ เพราะฉะนั้นผมเลยแนะนำว่าจดเถอะนะ จะได้ไม่เกิดปัญหาที่ไม่คาดคิดในอนาคต
หาก Bitcoin wallet ของอลิซมีปัญหา เธอสามารถดาวน์โหลดซอฟแวร์ใหม่และใส่รหัสในการกู้คืนลงไป เพื่อสร้างฐานข้อมูลของ Bitcoin wallet ใหม่ที่บันทึกธุรกรรมบนเชน (on-chain) ทั้งหมดที่เธอเคยรับหรือส่ง แต่อย่างไรก็ตาม การกู้คืนจากการใช้รหัสการกู้คืนเพียงอย่างเดียวนั้นอาจจะไม่สามารถกู้คืนข้อมูลเพิ่มเติมที่อลิซเคยบันทึกไว้ใน Bitcoin wallet นั้น ๆ ได้ เช่น ป้ายกำกับที่เธอเชื่อมโยงกับที่อยู่หรือธุรกรรมต่าง ๆ แม้ว่าการสูญเสียข้อมูลเมตา (meta) นี้จะไม่สำคัญเท่ากับการสูญเสียเงิน แต่ก็ยังมีความสำคัญในบางแง่มุม เช่น หากคุณต้องตรวจสอบรายการธนาคารหรือบัตรเครดิตเก่า แต่ชื่อของผู้ที่คุณชำระเงินหรือผู้ที่จ่ายเงินให้คุณกลับถูกลบออกไปแล้ว ดังนั้นเพื่อป้องกันการสูญเสียข้อมูลเมตา Bitcoin wallet หลาย ๆ ยี่ห้อจึงมีฟีเจอร์สำรองข้อมูลเพิ่มเติมนอกเหนือจากรหัสการกู้คืน
สำหรับ Bitcoin wallet บางประเภทนั้น ฟีเจอร์สำรองข้อมูลเพิ่มเติมนี้ถือว่ามีความสำคัญมาก เนื่องจากการชำระเงินด้วยบิตคอยน์จำนวนมากในปัจจุบันทำผ่านเทคโนโลยีที่อยู่นอกเชน (off-chain) ซึ่งธุรกรรมไม่ได้ถูกบันทึกลงในบล็อกเชนสาธารณะ สาเหตุเพราะการชำระเงินแบบนี้ช่วยลดค่าใช้จ่ายของผู้ใช้และเพิ่มความเป็นส่วนตัวได้บ้าง แต่นั่นก็หมายความว่ากลไกอย่างรหัสการกู้คืนที่พึ่งพาข้อมูลบนเชนไม่สามารถรับประกันการกู้คืนบิตคอยน์ทั้งหมดของผู้ใช้ได้ ดังนั้นสำหรับแอปพลิเคชันที่รองรับการใช้งาน off-chain การสำรองฐานข้อมูล Bitcoin wallet บ่อยครั้งจึงเป็นสิ่งที่มีความสำคัญมาก
นอกจากนี้ เมื่อได้รับบิตคอยน์ครั้งแรกใน moblie wallet หลาย ๆ ตัวมักจะตรวจสอบอีกครั้งว่าคุณได้สำรองรหัสการกู้คืนไว้อย่างปลอดภัยแล้ว การตรวจสอบนี้อาจเป็นเพียงการแจ้งเตือน หรืออาจถึงขั้นให้ผู้ใช้ป้อนรหัสนั้นซ้ำด้วยตัวเอง
*** คำเตือน *** แม้ว่า Bitcoin Wallet หลาย ๆ ตัวอาจจะมีการให้คุณต้องกรอกรหัสในการกู้คืนใหม่ในบางกรณี แต่มันก็มักจะมีแอปพลิเคชันมัลแวร์จำนวนมากที่เลียนแบบการออกแบบของ Bitcoin wallet ต่าง ๆ โดยมันจะบังคับให้คุณป้อนรหัสการกู้คืน จากนั้นมันจะส่งรหัสที่ป้อนไปยังผู้พัฒนามัลแวร์เพื่อขโมยบิตคอยน์ของคุณ นี่เปรียบเสมือนเว็บไซต์ฟิชชิงที่พยายามหลอกให้คุณให้รหัสผ่านธนาคารของคุณ สำหรับ Bitcoin wallet ส่วนใหญ่ เวลาที่พวกเขาจะขอรหัสการกู้คืนคือในระหว่างการตั้งค่าเริ่มต้น (ก่อนที่คุณจะได้รับบิตคอยน์) และระหว่างการกู้คืน (หลังจากที่คุณสูญเสียการเข้าถึง wallet เดิม) หากแอปพลิเคชันขอรหัสการกู้คืนในช่วงเวลาอื่น คุณควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญเพื่อให้แน่ใจว่าคุณไม่ได้ตกเป็นเหยื่อของการฟิชชิง *** จบคำเตือน ***
Bitcoin Addresses (ที่อยู่ในการรับหรือส่งบิตคอยน์) คืออะไร
ในตอนนี้อลิซพร้อมแล้วสำหรับการสร้าง Bitcoin wallet ใหม่ของเธอ Bitcoin wallet ที่เธอเลือกได้ทำการสร้าง Private key แบบสุ่มให้เธอ ซึ่งจะเชื่อมโยงกับ Bitcoin Address ทั้งหมดที่มีใน Bitcoin wallet ของเธอ แต่ ณ ขณะนี้ยังไม่มีใครรู้ Bitcoin address ของเธอ (แม้แต่ Bitcoin network ก็ไม่รู้) นอกจากตัวเธอเอง Bitcoin address เหล่านี้เป็นเพียงตัวเลขที่เชื่อมโยงกับ Private key ของเธอ ซึ่งเธอสามารถใช้ควบคุมการเข้าถึง Bitcoin ในกระเป๋าได้ Bitcoin address เหล่านี้ถูกสร้างขึ้นอย่างเป็นอิสระจากกระเป๋าของเธอโดยไม่ต้องอ้างอิงหรือเชื่อมต่อกับบริการใด ๆ เลย
คำแนะนำ : Bitcoin address และ Invoice นั้นมีหลากหลายรูปแบบที่แตกต่างกัน และทั้งหมดนี้สามารถแชร์ให้กับคนอื่น ๆ ได้ เพื่อเป็นการอนุญาตให้พวกเขาส่งบิตคอยน์เข้ามาในกระเป๋าคุณตรง ๆ คุณสามารถแชร์ Bitcoin address และ Invoice ให้คนอื่นได้โดยไม่ต้องกังวลเกี่ยวกับความปลอดภัยของบิตคอยน์ของคุณ เนื่องจากผู้ที่รู้ Bitcoin address ของคุณไม่สามารถถอนเงินออกจาก address นั้น ๆ ได้แม้เขาจะสามารถรู้จำนวนเงินใน address นั้น ๆ ก็ตาม เพราะฉะนั้นเพื่อปกป้องความเป็นส่วนตัวของคุณ คุณจึงควรสร้าง Invoice จาก Bitcoin address ใหม่ทุกครั้งที่จะส่งให้ผู้อื่น
